Carbon Footprint

คาร์บอนฟุตพริ้น (Carbon Footprint)

คาร์บอนฟุตพริ้นท์ คือ ปริมาณรวมของก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ และก๊าซเรือนกระจกอื่น ๆ เช่น ก๊าซมีเทน ก๊าซหัวเราะ เป็นต้น ที่ปล่อยออกมาจากผลิตภัณฑ์หรือบริการ ตลอดวัฏจักรชีวิต ซึ่งแหล่งกำเนิดของก๊าซดังกล่าวมาจากกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การใช้ไฟฟ้า การใช้เชื้อเพลิงฟอสซิล กระบวนการในภาคอุตสาหกรรมหรือกสิกรรม เป็นต้น ซึ่งคาร์บอนฟุตพริ้นท์เป็นการวัดผลกระทบของผลิตภัณฑ์และบริการจากกิจกรรมของคนที่มีต่อสิ่งแวดล้อมในเชิงปริมาณ โดยใช้ตัวบ่งชี้คือโอกาสในการเกิดภาวะโลกร้อน (Global Warming Potential; GWP)

ก๊าซเรือนกระจก (Greenhouse Gas) เป็นก๊าซที่มีคุณสมบัติในการดูดซับคลื่นรังสีความร้อน หรือรังสีอินฟาเรดได้ดี ก๊าซเหล่านี้มีความจำเป็นต่อการรักษาอุณหภูมิในบรรยากาศของโลกให้คงที่ ซึ่งหากบรรยากาศโลกไม่มีก๊าซเรือนกระจกในชั้นบรรยากาศ จะทำให้อุณหภูมิในตอนกลางวันนั้นร้อนจัด และในตอนกลางคืนนั้นหนาวจัด เนื่องจากก๊าซเหล่านี้ดูดคลื่นรังสีความร้อนไว้ในเวลากลางวัน แล้วค่อยๆ แผ่รังสีความร้อนออกมาในเวลากลางคืน ทำให้อุณหภูมิในบรรยากาศโลกไม่เปลี่ยนแปลงอย่างฉับพลัน

ทั้งนี้ ก๊าซที่มีคุณสมบัติในการดูดซับคลื่นรังสีความร้อนและถูกจัดอยู่ในกลุ่มก๊าซเรือนกระจกมีจำนวนมาก ทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติและเกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ ก๊าซเรือนกระจกที่สำคัญ คือ ไอน้ำ ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ โอโซน มีเทน ไนตรัสออกไซด์ สารซีเอฟซี เป็นต้น แต่ก๊าซเรือนกระจกที่ถูกควบคุมโดยพิธีสารเกียวโต มีเพียง 7 ชนิด โดยจะต้องเป็นก๊าซที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ (Anthropogenic greenhouse gas emission) เท่านั้น ได้แก่

1. ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ (CO₂)
2. ก๊าซมีเทน (CH₄)
3. ก๊าซไนตรัสออกไซด์ (N₂0)
4. ก๊าซไฮโดรฟลูออโรคาร์บอน (HFC)
5. ก๊าซเพอร์ฟลูออโรคาร์บอน (PFC)
6. ก๊าซซัลเฟอร์เฮกซะฟลูออไรด์ (SF6)
7. ก๊าซไนโตรเจนไตรฟลูออไรด์ (NF3)

ทั้งนี้ ยังมีก๊าซเรือนกระจกที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ที่สำคัญอีกชนิดหนึ่ง คือ สารซีเอฟซี (CFC หรือ Chlorofluorocarbon) ซึ่งใช้เป็นสารทำความเย็นและใช้ในการผลิตโฟม แต่ไม่ถูกกำหนดในพิธีสารเกียวโต เนื่องจากเป็นสารที่ถูกจำกัดการใช้ในพิธีสารมอนทรีออลแล้ว

ที่มา

• http://www.fio.co.th/greenIT/GreenIT2/carbonfootprint.html อ้างอิง http://www.mtec.or.th
• http://www.tgo.or.th/2015/thai/content.php?s1=7&s2=16&sub3=sub3

คาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร

คือ ปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่ปล่อยออกมาจากกิจกรรมต่าง ๆ ขององค์กร เช่น การเผาไหม้ของเชื้อเพลิง การใช้ไฟฟ้า การจัดการของเสีย และการขนส่ง ซึ่งวัดออกมาในรูปตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า โดยพิจารณาจาก 3 ส่วนหลัก แบ่งเป็น SCOPE ดังนี้

SCOPE I: การคำนวณคาร์บอนฟุตพริ้นท์ทางตรง (Direct Emissions) จากกิจกรรมต่าง ๆ ขององค์กรโดยตรง เช่น การเผาไหม้ของเครื่องจักร การใช้พาหนะขององค์กร (ที่องค์กรเป็นเจ้าของเอง) การใช้สารเคมีในการบำบัดน้ำเสีย การรั่วซึม/รั่วไหล จากกระบวนการหรือกิจกรรม เป็นต้น

SCOPE II: การคำนวณคาร์บอนฟุตพริ้นท์ทางอ้อมจากการใช้พลังงาน (Energy Indirect Emissions) ได้แก่ การซื้อพลังงานมาใช้ในองค์กร เช่น พลังงานไฟฟ้า พลังงานความร้อน พลังงานไอน้ำ เป็นต้น

SCOPE III: การคำนวณคาร์บอนฟุตพริ้นท์ทางอ้อมด้านอื่น ๆ (Other  Indirect Emissions)

ได้แก่ การเดินทางของพนักงานด้วยพาหนะที่ไม่ใช่ขององค์กร การเดินทางไปสัมมนานอกสถานที่ การใช้วัสดุอุปกรณ์ต่าง ๆ เป็นต้น

การจัดทำคาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร (Carbon Footprint for Organization หรือ Corporate Carbon Footprint: CCF)

เป็นวิธีการประเภทหนึ่งในการแสดงข้อมูลปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่ปล่อยจากการดำเนินงานขององค์กร อันจะนำไปสู่การกำหนดแนวทางการบริหารจัดการเพื่อลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกได้อย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งการปล่อยก๊าซเรือนกระจกจากกิจกรรมต่าง ๆ ของมนุษย์อย่างต่อเนื่องทั้งการใช้พลังงาน การเกษตรกรรม การพัฒนาและการขยายตัวของภาคอุตสาหกรรม การขนส่ง การตัดไม้ทำลายป่า รวมทั้งการทำลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในรูปแบบอื่น ๆ ล้วนเป็นสาเหตุสำคัญของการเกิดภาวะโลกร้อน และนับวันปัญหาดังกล่าวก็ยิ่งทวีความรุนแรงมากขึ้น

การดำเนินงานของกองกายภาพและสิ่งแวดล้อม

มหาวิทยาลัยมหิดล ได้จัดทำโปรแกรม MU Carbon Footprint ในปี 2558 เพื่อใช้เป็นระบบจัดเก็บฐานข้อมูลการปล่อยก๊าซเรือนกระจกจากกิจกรรมต่าง ๆ ของคณะ/ส่วนงาน และพัฒนาโปรแกรม ECO Data เพื่อเก็บหลักฐานและข้อมูลเพิ่มเติม ซึ่งทำให้มหาวิทยาลัยมหิดลสามารถประเมินการปล่อยก๊าซเรือนกระจกของทั้งมหาวิทยาลัยพร้อมทั้งตั้งเป้าหมายการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกได้ และเป็นการบริหารจัดการการปล่อยก๊าซเรือนกระจกของหน่วยงานภายในมหาวิทยาลัยอย่างมีประสิทธิภาพ ตามยุทธศาสตร์การใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืน (Sustainability Resource Use) ของ นโยบายขับเคลื่อนมหาวิทยาลัยมหิดลสู่การพัฒนายั่งยืน (Mahidol University Sustainability Action) ตามเป้าหมายของการพัฒนาอย่างยั่งยืน (Sustainable Development Goals: SDGs) เป้าหมายที่ 12 สร้างหลักประกันให้มีรูปแบบการผลิตและการบริโภคที่ยั่งยืน (Ensure sustainable consumption and production patterns) ที่ครอบคลุมประเด็นการจัดการและการใช้ทรัพยากรธรรมธรรมชาติอย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน และเป้าหมายที่ 13 การรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Action)

นอกจากนี้ เพื่อให้ส่วนงานมีความเข้าใจในการจัดทำข้อมูลเกี่ยวกับคาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร (Carbon Footprint Organization) ได้อย่างมีมาตรฐาน จึงสนับสนุนส่วนงานจัดทำรายงานการปล่อยและดูดกลับก๊าซเรือนกระจกและขึ้นทะเบียนกับองค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน) โดยการสร้างระบบการประเมินและทวนสอบคาร์บอนฟุตพริ้นท์ของหน่วยงานภายในมหาวิทยาลัย

โดยกองกายภาพและสิ่งแวดล้อม ให้การสนับสนุนหน่วยงานในการจัดทำคาร์บอนฟุตพริ้นท์องค์กรดังนี้

1. การให้คำปรึกษาและช่วยประเมินขอบเขต ตรวจสอบเอกสารหลักฐาน ประเมินการปล่อยก๊าซเรือนกระจก รวมทั้งทวนสอบภายในให้กับหน่วยงานภายในมหาวิทยาลัย
2. การประสานงานกับองค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน) (อบก.) และผู้ทวนสอบภายนอก รวมทั้งค่าใช้จ่ายในการทวนสอบและขึ้นทะเบียนกับ

วัตถุประสงค์

1. เพื่อประเมินข้อมูลการปล่อยและดูดกลับก๊าซเรือนกระจกจากการดำเนินงานของหน่วยงานภายในมหาวิทยาลัย
2. เพื่อใช้ในการบริหารจัดการการปล่อยก๊าซเรือนกระจกของหน่วยงานในมหาวิทยาลัยมหิดล
   ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
3. เพื่อเป็นการทวนสอบและขึ้นทะเบียนคาร์บอนฟุตพริ้นท์องค์กรของหน่วยงานในมหาวิทยาลัยมหิดล

วิธีการดำเนินการ

1  กระบวนการประเมินคาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร

• จัดตั้งคณะกรรมการดำเนินงาน
• กำหนดขอบเขตในการประเมินคาร์บอนฟุตพริ้นท์องค์กร
• กำหนดขอบเขตขององค์กรในการรวบรวมแหล่งปล่อยและดูดกลับก๊าซเรือนกระจกขององค์กรที่ต้องการประเมินผล
• กำหนดขอบเขตการดำเนินงานโดยระบุกิจกรรมที่มีการปล่อยและดูดกลับก๊าซเรือนกระจกที่สัมพันธ์กับการดำเนินงานขององค์กร โดยให้ประเมินผลในประเภทที่ 1 (Scope I) และประเภทที่ 2 (Scope II)
• ศึกษาและเก็บข้อมูลการปล่อยก๊าซเรือนกระจกขององค์กร
• จัดทำ ระเบียบปฏิบัติการ (Procedure) การจัดทำก๊าซเรือนกระจกขององค์กร
• ประเมินปริมาณคาร์บอนฟุตพริ้นท์องค์กร
• จัดทำรายงานก๊าซเรือนกระจก

2  กระบวนการทวนสอบคาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร

• การทวนสอบภายใน (Internal Audit)
• การทวนสอบจากหน่วยงานทวนสอบที่ผ่านการขึ้นทะเบียนรับรองผู้ทวนสอบ (External Audit)
• ปรับปรุงแก้ไขรายงานก๊าซเรือนกระจกตามคำแนะนำของผู้ทวนสอบ (External Audit)

3 การขึ้นทะเบียนขอเครื่องหมายรับรองคาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร

ดำเนินการส่งใบสมัครและหลักฐานสำหรับการขอขึ้นทะเบียนแสดงเครื่องหมายรับรองคาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร และติดตามผลการขอขึ้นทะเบียนจนแล้วเสร็จตามขั้นตอนที่กำหนดโดยองค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน) (อบก.) จนได้รับตราสัญลักษณ์ ทั้งนี้ อบก. จะมีการจัดงาน “ร้อยดวงใจ ร่วมใจลดโลกร้อน” ขึ้นในช่วงเดือนกันยายนของทุกปี เพื่อเป็นการขอบคุณและมอบประกาศนียบัตรให้แก่องค์กรที่เข้าร่วมกิจกรรมและโครงการลดก๊าซเรือนกระจกต่าง ๆ ภายใต้การดำเนินงานของ อบก.

โดยมีส่วนงานที่เข้าร่วมและได้รับการรับรองดังนี้

ศูนย์การแพทย์กาญจนาภิเษก มหาวิทยาลัยมหิดล (Golden Jubilee Medical Center)

คณะเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร

 พิธีเปิดโครงการประเมินคาร์บอนฟุตพริ้นท์ คณะเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร

• https://mahidol.ac.th/th/2018/footprint/
• https://www.ict.mahidol.ac.th/th/?p=6470

คณะเวชศาสตร์เขตร้อน

• พิธีเปิดโครงการประเมินคาร์บอนฟุตพริ้นท์ คณะเวชศาสตร์เขตร้อน https://mahidol.ac.th/th/2018/tm-carbon/

• รางวัล คาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร (Carbon Footprint for Organization: CFO) https://www.tm.mahidol.ac.th/th/th-news-event-view.php?news_id=4627

คณะทันตแพทยศาสตร์

• Kick Off Carbon Footprint Organization คณะทันตแพทยศาสตร์ https://op.mahidol.ac.th/pe/2019/3551/
• External Audit Carbon Footprint Organization คณะทันตแพทยศาสตร์ https://op.mahidol.ac.th/pe/2019/4280/

คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์

 Kick Off Carbon Footprint Organization คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ https://op.mahidol.ac.th/pe/2019/4060/

วิทยาลัยนานาชาติ

 วิทยาลัยนานาชาติเปิดโครงการส่งเสริมการจัดทำคาร์บอนฟุตพริ้นท์องค์กร

• https://mahidol.ac.th/th/2020/muic-kickoff-carbon-footprint/
• https://muic.mahidol.ac.th/thai/วิทยาลัยนานาชาติเปิดโค/

MUIC Receives Organization Carbon Footprint Assessment Award

• https://muic.mahidol.ac.th/eco/muic-receives-organization-carbon-footprint-assessment-award/

หอสมุดและคลังความรู้มหาวิทยาลัยมหิดล

• หอสมุดและคลังความรู้ฯ ทำข้อตกลงการจัดทำคาร์บอนฟุตพริ้นท์องค์กร https://www.li.mahidol.ac.th/21jan2020/
• หอสมุดและคลังความรู้ฯ ให้การต้อนรับคณะทำงานทวนสอบการประเมินคาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร  https://www.li.mahidol.ac.th/12may2020/
• หอสมุดและคลังความรู้ฯ เข้ารับเกียรติบัตรองค์กรที่ผ่านการรับรองคาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร ประจำปีงบประมาณ 2563 https://www.li.mahidol.ac.th/16sep2020/

และได้จัดทำ คู่มือการประเมินคาร์บอนฟุตพริ้นท์ของโรงพยาบาล โครงการส่งเสริมกิจกรรมการลดปริมาณก๊าซเรือนกระจกของหน่วยงาน download (pdf)

โครงการผู้บริหารคาร์บอนต่ำ

เป็นการสร้างความตระหนักในการใช้ชีวิตประจำวันของผู้บริหารและบุคลากรให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมน้อยที่สุด ถือเป็นการแสดงความรับผิดชอบต่อสังคมและเป็นการสร้างต้นแบบผู้นำให้แก่ประชาคมมหิดล ซึ่งรวบรวมข้อมูลจากกิจวัตรประจำวันของผู้บริหารแต่ละท่านเป็นระยะเวลา 1 ปี เพื่อคำนวณปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกรายบุคคลและดำเนินการชดเชยการปล่อยก๊าซเรือนกระจก ผ่านกิจกรรมชดเชยคาร์บอน (Carbon Offsetting Program) หรือการซื้อคาร์บอนเครดิตมาชดเชย ซึ่งเป็นเครดิตที่ได้จากกิจกรรมที่ช่วยลด หรือทดแทนก๊าซเรือนกระจกที่เราปล่อยไปได้ เช่น การใช้พลังงานทางเลือก การใช้ก๊าซชีวภาพต่าง ๆ ฯลฯ และขึ้นทะเบียนกับองค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน) ซึ่งหมายความว่า ผู้บริหารของมหาวิทยาลัยมหิดลไม่มีการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในปีนั้น

โครงการนี้เริ่มเมื่อปี พ.ศ.2561 โดยทีมผู้บริหารมหาวิทยาลัยเข้าร่วมทั้งสิ้น 14 ท่าน และชดเชยการปล่อยก๊าซเรือนกระจก 118 ตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า

ปี พ.ศ.2562 มีผู้บริหารเข้าร่วม 16 ท่าน และชดเชยการปล่อยก๊าซเรือนกระจก 178 ตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า

ปี พ.ศ.2563 มีผู้บริหารเข้าร่วม 18 ท่าน และชดเชยการปล่อยก๊าซเรือนกระจก 219 ตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า

ทั้งสองโครงการนี้เป็นหนึ่งในการสร้างความมีประสิทธิภาพของการใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืน และสร้างคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นของบุคลากร นักศึกษา และชุมชนโดยรอบมหาวิทยาลัย รวมถึงเสริมสร้างศักยภาพของบุคลากรและองค์กรในการบริหารจัดการการปล่อยก๊าซเรือนกระจก เพื่อมุ่งสู่การเป็นเมืองคาร์บอนต่ำ (Low Carbon Society) และขับเคลื่อนมหาวิทยาลัยมหิดลสู่การพัฒนายั่งยืน (Mahidol University Sustainability Action) และเป็นตัวอย่างของหน่วยงานและสถาบันการศึกษาอื่น ๆ ต่อไป

สามารถอ่านรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ 

1. คาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร http://thaicarbonlabel.tgo.or.th/index.php?lang=TH&mod=YUc5dFpRPT0

เอกสารประกอบการอบรมการจัดทำคาร์บอนฟุตฟริ้นท์องค์กร มหาวิทยาลัยมหิดล

https://op.mahidol.ac.th/pe/เอกสารเผยแพร่/#manual

• Sustainable University and MU Eco-University Policy
• ขอบเขตการประเมินคาร์บอนฟุตพริ้นท์ของมหาวิทยาลัยมหิดล
• คาร์บอนฟุตพริ้นท์ขององค์กร
• การเตรียมตัวเพื่อรับการทวนสอบ CFO
• วิธีการศึกษามวลชีวภาพในป่าไม้
• Data sheet Forest

2. ข่าวประชาสัมพันธ์ที่เกี่ยวข้องกับโครงการ

• ม.มหิดล ผลักดัน รพ.ในสังกัด ร่วมลดก๊าซเรือนกระจก  http://www.tgo.or.th/2015/thai/news_detail.php?id=2108
• ม.มหิดล ผุดโครงการลดคาร์บอนฟุตพริ้นท์ https://thaibccnews.com/ม-มหิดล-ผุดโครงการลดคาร์/
• ม.มหิดล รับประกาศนียบัตรในงาน “ร้อยดวงใจ ร่วมใจลดโลกร้อน 2561″ https://mahidol.ac.th/th/2018/global-warming-3/
• ม.มหิดล รับมอบประกาศนียบัตรในงาน “ร้อยดวงใจ ร่วมใจลดโลกร้อน 2562″ https://mahidol.ac.th/th/2019/global-warming-award/
• ม.มหิดล รับประกาศนียบัตรในงาน “ร้อยดวงใจ ร่วมใจลดโลกร้อน 2563″ https://mahidol.ac.th/th/2020/global-warming-4/
• พิธีมอบประกาศนียบัตรแก่ผู้บริหารที่เข้าร่วมโครงการผู้บริหารคาร์บอนต่ำ ประจำปี 2563 https://mahidol.ac.th/th/2020/greenhouse-gas/
• ผู้บริหารคาร์บอนต่ำ มหิดลสาร ปีที่ 43 ฉบับที่ 10 (ตุลาคม 2561) หน้าที่ 23  https://mahidol.ac.th/th/2018/october/